Το Γύθειο είναι ιστορική πόλη που υψώνεται αμφιθεατρικά στους ανατολικούς πρόποδες του αρχαίου Λαρυσίου όρους (γνωστό ως «Κούμαρος») και λιμένας που βρίσκεται στη νότια Πελοπόννησο κοντά στις εκβολές του ποταμού Ευρώτα, δυτικά του Λακωνικού Κόλπου, όπου αποτελεί τον κυριότερο λιμένα του και όντας ο δεύτερος της νότιας Πελοποννήσου (μετά την Καλαμάτα). Είναι κόμβος όλης της Λακωνίας (από το λιμάνι σαλπάρουν πλοία για Κύθηρα και Κρήτη). Η νότια άκρη της πόλης του Γυθείου ενώνεται μέσω ενός μικρού μόλου με ένα μικρό νησί, την αρχαία Κρανάη ή Μαραθονήσι. Ο νέος Δήμος Ανατολικής Μάνης, με το Γύθειο να έχει ορισθεί έδρα του νέου Δήμου, όπως προέκυψε από το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Γυθείου, Σμύνους, Οιτύλου και Ανατολικής Μάνης, έχει έκταση 510,5 τ.χλμ.., ενώ ο Νομός Λακωνίας έχει συνολική έκταση 3.636 τ.χλμ.

Ιστορία  

Η παράδοση θέλει τον Ηρακλή και τον θεό Απόλλωνα κατά το κτίσιμο της πόλης να ήλθαν σε σύγκρουση εξ αιτίας του μαγικού τρίποδα του Μαντείου των Δελφών. Επειδή όμως ο αγώνας δεν αναδείκνυε νικητή, τελικά κατόπιν της μεταξύ τους συμφωνίας ονόμασαν την πόλη «Γη θεών» με αποτέλεσμα να τιμώνται και οι δύο στην ίδια πόλη. Σύμφωνα με αναφορά του Ομήρου καθώς και του γεωγράφου του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανία, ο Πάρις πέρασε την πρώτη του νύχτα με την Ωραία Ελένη ύστερα από την αρπαγή της, στη Κρανάη και σύμφωνα με την παράδοση, ο Πάρις ξέχασε το κράνος του εκεί. Έτσι πήρε  το όνομα του το νησάκι. Τ

ο 375 μ.Χ. δημιουργήθηκε παλιρροιακό κύμα λόγω σεισμού που  καταπόντισε το Γύθειο στα νερά του Λακωνικού Κόλπου. Από την παλαιά πόλη έμεινε μόνο ένα τμήμα (ερείπια της ακρόπολης και υπολείμματα των τειχών) που σήμερα λέγεται «Παλαιόπολη», στο βορειοανατολικό τμήμα του σημερινού Γυθείου. Κατά τον Μεσαίωνα το Γύθειο ήταν τελείως ξεχασμένο. Η τοποθεσία που προϋπήρξε ονομάστηκε Μαραθονήσι. Το 1685 οι Ενετοί βοηθούμενοι από τους Μανιάτες, κατέλαβαν το Κάστρο του Πασσαβά. Η κατάληψη αυτού του κάστρου υπήρξε σημαντική στην ιστορία της Μάνης χαρίζοντας στους Μανιάτες την ασφάλεια της ελεύθερης επικοινωνίας με το Μαραθονήσι, που άρχισαν έτσι σιγά - σιγά να κατοικούν. Στις 22 Μαρτίου του 1821 υψώθηκε στο Μαραθονήσι από τους Γρηγοράκηδες η σημαία της Επανάστασης. Το 1830 το Γύθειο εξεγέρθηκε όταν οι Βαυαροί θέλησαν να γκρεμίσουν τους μανιάτικους πύργους.